"Był jednym z nas" - tak zaczyna się prawie każde opracowanie na temat twórczości Józefa Korzeniowskiego, jak również wiele opowiadań, w których weszechwiedzący narrator-opowiadacz Marlow (czyli sam Conrad) zaczyna snuć swoją opowieść o ludziach morza. Napisano już tyle ton makulatury na temat znaczenia tej frazy, wyjaśniając ją na wszystkie chyba możliwe sposoby (semantyczne, ontologiczne, mistyczne itd.), że nie będę tu tego opisywał (szkoda mojego i czytających czasu). Powiem tylko, że z wielkim drżeniem, przejęciem i czcią wypowiadane jest to zdanie przez wszystkich tzw. znawców twórczości  Conrada. Co takiego nabożnego jest w tym zdaniu? Otóż to zdanie Marlow zawsze wypowiada w OTOCZENIU innych ludzi morza - takich jak on sam. I zawsze ukazane to jest tak, że przypomina to jakby nauczanie Pana Jezusa w otoczeniu swych uczniów (czyli małpowanie Boga - tak samo jak mistrz danej loży małpuje Stwórcę). Na to uwagi oczywiście nie zwrócił żaden "znawca", no ale w końcu nie mam zamiaru powtarzać tego co oni napisali. 

Od razu jedna uwaga adresowana do wszystkich znawców twórczości Conrada: przeczytałem wszystkie jego powieści z wyjątkiem "Złota strzała" (najsłabszej według oceny krytyków-znawców, a mnie po prostu zniechęcił podtytuł mówiący że to rzecz z epoki napoleońskiej), a także przeczytałem wszystkie jego opowiadania z wyjątkiem "Murzyn z pokładu Narcyza" (bo to była lektura szkolna). Tym samym oddalam wszelkie zażalenia, że "się nie znasz na Conradzie". 

Idźmy dalej, bo im dalej tym ciekawiej. Marlow czyli Conrad był kapitanem na statku imperialnej (tj. Zjednoczonego Królewstwa) floty HANDLOWEJ. Czym zajmowała się angielska flota handlowa, to tutaj chyba wszyscy wiedzą. Wszystkim ale nie handlem, tzn. nie takim handlem jak to sobie wyobrażają absolwenci SGH czy innych "harvardów". Statek handlowy to ROZPOZNANIE - mam na myśli tu termin ściśle wojskowy, bo tu wszyscy wiedzą że Anglicy najpierw wysyłali statki handlowe a dopiero potem wojenne-  o ile zaszła taka konieczność (zawsze zachodziła , bo tubylcom jakoś nie odpowiadał taki handel). Przy okazji terminu "ROZPOZNANIE" miałem kiedyś przyjemność być zaproszonym przez kolegę do kantyny oficerskiej korpusu NATO (taka szumna nazwą zagranicznych misji wojskowych w Polsce). Przyjemność polegała na tym, że za bajecznie niskie sumy można było skosztować bajecznie drogich trunków. I tam natknąłem się na kogoś, kto z wyglądu przypominał człowiekogoryla a z manier to już tylko goryla. Kolega mnie "uspokajał" że on jest z rozpoznania wojskowego  i stąd taki a nie inny. Po prostu Ci z rozpoznania mają opinię, wśród kolegów żołnierzy, bezwzględnych (a nawet okrutnych) i wariatów ( w sensie psycholi). No ale ich zadaniem jest przedrzeć się na terytorium wroga, zebrać informację i wrócić NIEZAUWAŻONYM, co oznacza że mają obowiązek zabić każdego kto ich zauważy (o ile to wykonalne i nie naraża na schwytanie jego samego). 

No, to już wiemy kogo miał na myśli Marlow/Conrad, gdy mówił o kimś, że "był jednym z nas".

Teraz takie pytanie: czy ktoś wie jak wygląda bandera brytyjskiej floty handlowej? Marynarze pieszczotliwie nazywają ją "czerwona szmata". Tak, tak. Wygląda IDENTYCZNIE jak sztandary Lenina, Mao, Che Gevary, Pol-Pota i wszystkich innych komunistów. Przypadek? Nie sądzę. 

 

Idźmy dalej. Była już wzmianka w notce autora UMAMI pt. "Ludzie honoru" o honorze ludzi morza. U Conrada ten honor to Bóg - ze wszystkiego rozgrzesza, wszystko usprawiedliwia. To co honor nakazuje jest święte. W dziełach Conrada kapitan brytyjskiej floty handlowej to arcykapłan honoru. Conrad jednak czasem jest nadgorliwy w tym i gubi to go. Dla przykładu wspomnę tu scenę z "Lorda Jim'a". Kapitan najwspanialszego liniowca floty handlowej i szef trybunału morskiego popełnił samobójstwo skacząc z rufy za burtę. Dlaczego? Bo nie mógł znieść wstydu po ucieczce angielskiego kapitana; 1-szego oficeta (Jim'a, Lorda Jim'a) i mechanika z pokładu statku "Patna" , wydając tym samym na pastwę morza pasażerów  (oczywiście pakisów i innych muzułmanów). Wstyd ten jednak poczuł dopiero, gdy okazało się że musi przeprowadzić rozprawę, bo Jim nie zwiał tak jak inni. To go irytowało i zapytuje czemu nie zwiał jak tamci. Gdyby zwiał to - tu uwaga kochani-  rozprawy by nie było i nie trzeba by było się wstydzić. Aha: jesteśmy w epoce telegrafu i o zdarzeniu wiedzą wszyscy w Europie i na Dalekim Wschodzie.  Czyli że przeprowadzenie rozprawy czy też nie było tu bez znaczenia. No ale u Conrada ważne było pokazanie tego dramatyzmu i to jak ten szef trybunału był szczery w tym poczuciu honoru. 

Ktoś ze "znawców" może mi zarzucić, że się czepiam jakiś szczegółów, że u każdego pisarza są jakieś błędy warsztatowe (np. Józef Mackiewicz wykazał że Sienkiewicz w Trylogii miał problem z długością konia). Ale to nie to. Bo sprawa jest głębszą. Otóż Conrad chciał pokazać i powiedzieć wszystkim czytelnikom "Patrz, podziwiaj jego honor i naśladuj go. Oddaj swoje życie w obronie honoru."  Tak zaszantażowany czytelnik będzie znakomitym mięsem armatnim, poświęcającym swoje życie dla interesów Anglii. I nie chodzi tu tylko o angielskich oficerów i żołnierzy, angielskich kapitanów i marynarzy. Tu chodzi o nas, Polaków i inne narody, które w imię rzekomego swego honoru muszą popełniać samobójstwo (a tak naprawdę w imię interesów Anglii). Tak się urabia całe masy wrażliwych i łatwowiernych ludzi.  My, Polacy ćwiczeni jesteśmy w obronie honoru już od dwóch wieków. Skutek wiadomy. Ciekawe czy ktoś nas pobije w tej konkurencji "sportowej"?. 

 

Jak widać z historii ostatnich dwóch stuleci inwestycja w lansowanie honoru (i tych klubów dżentelmenów ) po całym świecie zwróciła się Anglii jak żadna inna. 

 

Kolejna interesującą cechą twórczości Conrada jest BEZBOŻNOŚĆ. W żadnym dziele Conrada nie ma wzmianki nawet o tym by Bóg był. Marlow/Conrad  wielokrotnie odżegnuje się od jakichkolwiek religijnych przemyśleń. Skupia się na tajemniczości ludzkiego wnętrza. Z jednej strony podkreśla że jest racjonalny, że trzeźwo (czyli ateistycznie) patrzy na rzeczywistóść i że ta jego  narracja nie ma nic z tego co można by nazwać irracjonalną namiętnością, ale z drugiej strony kieruje uwagę swoich słuchaczy na te namiętności i emocje. I pokazuje je nie tylko po to, aby słuchacz miał pełny obraz zdarzeń, ale po to aby USPRAWIEDLIWIĆ bohatera. Nie jest to powiedziane wprost, ale to się czuje. I stąd pewnie taka popularność Conrada wśród niewierzących inteligentów lub na takich się robiących. Usprawiedliwienie bez pokuty, rozgrzeszenie bez spowiedzi (bo arcykapłan honoru to załatwia). Jakież to  atrakcyjne, a przy tym wygodne dla sumienia. 

 

Ten arcykapłan honoru nie byłby jednak sobą, gdyby usprawiedliwienie i rozgrzeszenie nie było powiązane z jakimś zobowiązaniem.  I na kartach jego powieści i opowiadań widać to, jak ci nieszczęśnicy zmagają się z Losem w imię jakiegoś dobra, które wskazał im ten czy inny arcykapłan honoru. Oczywiście to są kolejne pułapki, ale Conrad-arcykapłan nie napiszę tak. On napisze, że Los, że Fortuna była okrutna. "Wiesz stary - takie życie. Nic nie poradzisz na to". FATALIZM. Conrad w kaźdym swoim utworze jest apostołem  fatalizmu i to fatalizmu totalnego. 

 

Stosuje przy tym najobrzydliwszy dla mnie sposób -  szantaż emocjonalny. Kogo szantażuje? Czytelnika rzecz jasna. Pokazuje te dramaty, te sytuacje rzekomo bez wyjścia w taki sposób, że czytelnik podświadomie utożsamia się z bohaterem (iluż mężczyzn zostało skrzywionych i unieszczęsliwionych w ten sposób przez Jim'a, Heyst'a ze "Zwycięstwo", Falck'a czy tego Kurtz'a z "Jądra ciemności").  Conrad jak szatan z lubością patrzy i opisuje "w głęboki duchowo-psychiczny" sposób zmagania swoich ofiar-bohaterów i jak szatan przyjdzie i pogłaszcze po główce, gdy już zdarzy się katastrofa, i powie do ucha: " nie dręcz się, nie mogłeś inaczej postąpić, każdy inny by tak samo postąpił, sytuacja była bez wyjścia". Ale także jak szatan, gdy ofiara chce się wyrwać że szponów, szantażuje, a gdy to nie pomaga -  szkaluje. Ten mechanizm widzimy i obecnie, bo uczniów szatana jest sporo, zwłaszcza wśród ludzi pióra i morza. I myślę, że Conrad jest istotny dla nich, gdyż on ten diabelski warsztat doprowadził (dopracował) do perfekcji. 

I jeśli miałbym wskazać na arcydzieło tej podstępności to nie "Jądro ciemności" zajęłoby tu pierwsze miejsce, ale dwa inne opowiadania. Pierwsze to "Placówka postępu" a drugie to "Książę Roman"  - tak, tak, chodzi o ksìęcia Sanguszko opisanego przez p. Gabriela w 1-szym tomie BJN historię polskie. Dla nas Polaków jest ono szczególnie niebezpieczne. 

 

Na koniec jeszcze jedna ważna charakterystyka dzieł Conrada. Mianowicie obraz relacji kobieta-mężczyzna. Jednym słowem, a w zasadzie w dwóch słowach to jest to OBŁĘD i FATALIZM.

Ludziom młodym książki Conrada wykrzywią rzeczywistość  i odbiorą nadzieję na TRWAŁY i udany związek. Ludziom starszym, po rozwodzie (takim jak R.A. Ziemkiewicz) dadzą USPRAWIEDLIWIENIE  i ROZGRZESZENIE. 

Kobieta u Conrada niby fascynuje mężczyznę ale jest albo egoistką, próżną, zapatrzoną w siebie (ostatnia scena z "Jądra ciemności" - film nie oddaje nawet w 1% tego co czuje czytelnik) albo niezaradną, głupią, upośledzoną ("Tajny agent") albo wyrachowaną albo po.prostu przynoszącą pecha ("Zwycięstwo"). W najlepszym wypadku mającą może i dobre chęci ale nie rozumiejącą mężczyzn lub zbyt trzymającą na dystans ("Freya z siedmiu wysp" , "Falck", "Nostromo"). Czyli cały upiorny zbiór wszystkich nieszczęść czyhających na każdego naiwniaka, który odważy się zaufać kobiecie. Dodam jeszcze że oprócz jakiegoś kompleksu czy lęku Conrada  ( w sumie lęk=kompleks) na punkcie kobiet, wykazuje on jakieś sadystyczne wprost skłonności do poniżania kobiet. Te poniżanie to niby tylko taki opis zachowań jakiś tam typów bohaterów, ale nagromadzenie ich w takiej ilości i w tylu dziełach świadczy raczej o obsesji "zrównoważonego i przenikliwego"  Conrada ( np. główny bandzior ze " Zwycięstwa" nienawidził wprost kobiet - to ten co powiedział "na początku trzeba dużo stracić aby potem zabrać im wszystko").

 

Na zakończenie już tylko napomknę o "uroczych" przedmowach  Conrada do każdej ze swych powieści (do opowiadań nie pisał z reguły osobnych przedmów). Z tych przedmów można się dowiedzieć, jaki to Conrad jest przenikliwy, bystry, przewidujący itp. Sam tak myślałem dopóki nie kupiłem polsko-brytyjskiego nawigatora, gdzie trochę o Conradzie zostało ujawnione. Conrad niby skromnie, ale jednak się chwali "taktownie" nie podając źródeł i nazwisk swoich informatorów. Wiadomo- tajemnica dziennikarska. 

 

Notka powstała wskutek eksplozji wspomnień wywołanych tekstami autora UMAMI. Gdyby nie jego teksty nigdy bym się nie zalogował, a już na pewno bym nic tak długiego nie napisał. 

 

Z góry gratuluję wszystkim, którzy przeczytali to wszystko ( bo zdaję sobie sprawę że nie wszystkich Conrad może tak fascynować jak np. R.A.Ziemkiewicza).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

tagi: conrad 

	OjciecDyrektor
	4 stycznia 2021 00:18

41     2395    13 zaloguj sie by polubić